Frank Zappa’s Joe’s Garage nog steeds actueel

Inleiding

De eerste jaren dat ik in Turkije op vakantie was, bestonden er zogenaamde fuars, zeg maar een soort van kermis. Openbaar vermaak voor het publiek, waar openlijk muziek werd gedraaid (Turken houden van muziek!) en waar zelfs concerten werden gegeven. Met de opkomst van de AK partij werd het met de muziek minder en minder en inmiddels bestaan de fuars niet meer.

Op 16 juni van dit jaar werden Radiohead fans in Istanbul aangevallen, omdat ze met z’n allen luisterden naar het net verschenen A Moon Shaped Pool. Dit luisteren was niet in de open lucht, maar in een platenzaak, na sluitingstijd. Het feit dat er muziek werd gedraaid en alcohol werd geschonken (in de maand Ramadan) was reden genoeg de mensen in de zaak aan te vallen met o.a. loden pijpen. De demonstratie tegen dit geweld, de dag erna, werd door oproerpolitie direct de kop in gedrukt.

Iran

Inmiddels, na de onterechte coup, lijkt het Turkse regime bezig met een, net zo verwerpelijke, tegencoup. Gezien het absurde aantal arrestaties, verdere inperking van de vrije media (voor zover die nog bestond) en vergaande polarisatie wordt in de vele commentaren gewaarschuwd voor het vervallen in totale dictatuur en wordt verwezen naar overeenkomsten met nazi-Duitsland en, opvallend vaak, Iran. Ook daar was de meerderheid van het volk voor de democratische weg, en daarmee de komst van de ayatollahs. Met veel enthousiasme en blind geloof werd de weg vrijgemaakt voor het instellen van een dictatuur, met de term democratie als legitimatie.

Introductie tot Joe’s Garage

In de Verenigde Staten zag Frank Zappa dit alles met lede ogen aan. Zappa, briljant muzikant, (maatschappij) criticus, provocateur en componist deed daarop wat hij altijd deed: componeren en muziek maken. Naar aanleiding van de Iraanse revolutie kwam Zappa in september 1979 op de proppen met Joe’s Garage, Act I, in november gevolgd door Joe’s Garage, Acts II & III, albums 28 en 29 in het belachelijk omvangrijke oeuvre van Zappa.

Kritiek

Frank Zappa was naast briljant musicus en componist, vaak politiek en maatschappijkritisch in zijn teksten, die gekenmerkt worden door ironie. Zappa ageerde tegen oorlog, (fundamentalistisch) geloof en kleinburgerlijkheid, maar ook de populaire cultuur en media kregen er regelmatig van langs.

Muziek als verboden kunstvorm

In de liner notes van Joe’s Garage, Act I is de volgende tekst opgenomen:

Desperate nerds in high offices all over the world have been known to enact the most disgusting pieces of legislation in order to win votes (or, in places where they don’t get to vote, to control unwanted forms of mass behavior).

[…]

JOE’S GARAGE is a stupid story about how the government is going to try to do away with music (a prime cause of unwanted mass behavior! It’s sort of like a really cheap kind of high school play … the way it might have been done 20 years ago, with all the sets made out of cardboard boxes and poster paint. It’s also like those lectures that local narks used to give (where they show you a display of all the different ways you can get wasted, with the pills leading to the weed leading to the needle, etc., etc.). If the plot of the story seems just a little bit preposterous, and if the idea of The Central Scrutinizer enforcing laws that haven’t been passed yet makes you giggle, just be glad you don’t live in one of the cheerful little countries where, at this very moment, music is either severely restricted … or, as it is in Iran, totally illegal.

Joe’s Garage

Al met al een perfecte aanleiding om aandacht te besteden aan Joe’s Garage Acts I, II & III. Origineel bedoeld als single, na het ook in 1979 verschenen dubbelalbum Sheik Yerbouti (met daarop de bescheiden hit Dancin’ Fool), werden de nummers Joe’s Garage en Catholic Girls door Zappa en band opgenomen. Al snel bleek dat Zappa (alweer) dermate veel materiaal had dat er niet alleen maar een single werd gemaakt. Het werd een drie-dubbel conceptalbum, met als belangrijkste aanleiding de revolutie in Iran en het gehele verbod van (pop)muziek. Hoe deed Zappa dat?

Verhaal

Zoals ook eerder het geval was, deed Zappa dat door een uitermate cynisch verhaal in elkaar te draaien. Het verhaal wordt verteld door de Central Scrutinizer, een medewerker van de overheid. De Central Scrutinizer vertelt het verhaal van Joe, een gemiddelde jongeman, die ten prooi valt aan de verleidingen van muziek en alles wat daarom heen meespeelt: drugs, ziekte, vreemde seksuele praktijken en gevangenissen. Uiteindelijk leidt dit zelfs tot krankzinnigheid.

De eerste paar nummers introduceren een paar belangrijke spelers: naast de Central Scrutinizer, Joe en Mary (de vriendin van Joe). Na één plaatkant worden de gevaren (en gevolgen) van de muziek al helemaal duidelijk: Joe wordt geconfronteerd met onbegrip (turn that noise down!) en agressie, Mary is groupie geworden (van Catholic Girls tot Crew Slut tot Wet T-Shirt Nite) en er vandoor met een grote band. In het verloop van het verhaal krijgt Joe een soa (Why Does It Hurt When I Pee?) van een meisje met de naam Lucille (Lucille Has Messed My Mind Up).

Aan het einde van Act I stelt de Central Scrutinizer (met satanisch genoegen) vast dat ‘girls, music, disease, heartbreak … all go together’. Tussendoor krijgt Scientology er nog van langs tijdens A Token Of My Extreme, oftewel hoe een berekenende religie perfect kan samenwerken met een boosaardig totalitair regime cq overheid.

In Acts II & III gaat het van kwaad tot erger met de arme Joe. Vernedering na vernedering, een gevangenis straf en het besef dat zelfs cyborgs hem niet meer moeten, doen hem uiteindelijk, net op tijd, inzien dat als hij maar afstand neemt van de muziek, zijn leven weer op de rails komt.

Muziek

De muziek op Joe’s Garage kent een grote verscheidenheid aan stijlen, zoals blues, jazz, doo wop, rock, pop, reggae, orkestrale en lounge muziek. De xenochrony techniek is op dit album regelmatig toegepast, wat neerkomt op het “overhevelen” van een gitaar solo van een oudere live opname naar nieuwe studio opnames.

De muziek neemt regelmatig plotse wendingen en kent uiterst complexe muzikale structuren en polyritmiek. Nadat Terry Bozzio (een van ’s werelds beste drummers) Zappa’s band had verlaten heeft Zappa met Vinnie Colaiuta toch weer een drummer van absolute topklasse gevonden en opgenomen in zijn band.

Hoes

Zowel de hoes van Act I als de hoes van Acts II & III bevatten een foto van Zappa met de zogenaamde blackface make-up, de, in de VS als racistisch bestempelde wijze van blanken om zwarten te spelen. Over actualiteit gesproken!

Tot slot

Joe’s Garage is niet het beste wat Frank Zappa heeft gedaan. Voor mij blijft dat In New York (mét Terry Bozzio), maar wellicht wel zijn meest (uitgesproken) politieke. Persoonlijk vind ik het verhaal erg grappig en binnen de grenzen van het fatsoen, maar (zeer) velen dachten (en wellicht denken) daar anders over. Teksten als with a tongue like a cow, she could make you go wow (uit Catholic Girls) vallen niet overal even goed. Veel critici stoorden zich daar dan ook aan ten tijde van het uitkomen van deze trilogie. In de loop der jaren is echter de bewondering voor de durf én de muzikaliteit van Zappa steeds meer de boventoon gaan voeren. Mijns inziens terecht.

Reacties?

Het verhaal is natuurlijk compleet over-the-top, maar de primaire boodschap die Zappa wil overbrengen is (helaas) actueler dan ooit.
Overdreven? Terecht? Andere voorbeelden, zoals de massale discoplaat verbranding tijdens Disco Demolition Night op 12 juli 1979 in Chicago?

Laat het me weten via de reacties!