Saturday Night Fever

Saturday Night Fever – Album gatefold

Introductie

Vandaag 40 jaar geleden opende de film Saturday Night Fever in de Amerikaanse bioscopen. Een verhaal over disco, film, muziek, leugens en een andere tijd.

Tribal Rites Of The New Saturday Night

Nik Cohn – Tribal Rights Of The New Saturday Night

In 1975 vertrok de Noord Ierse rock schrijver Nik Cohn naar New York en ging aan het werk bij New York magazine. Hij voelde zich steeds meer vervreemd raken van de muziek business en haalde de oprichter en redacteur van New York magazine, Clay Felker, over om hem de opdracht te geven een nieuw fenomeen te onderzoeken. Een nieuwe, grotendeels etnische, voornamelijk homo, trend die delen van New York in zijn grip had: disco.

Op 7 juni 1976 verscheen Tribal Rites Of The New Saturday Night. Het artikel was een sensatie. Los van de opmerkingen over “de jeugd van tegenwoordig”, beschreef het de levens van jongeren met een Italiaans-Amerikaanse achtergrond. Uitzichtloosheid, werkloosheid, seksisme, geweld: het was geen geromantiseerd verhaal. Alleen op de zaterdag avonden was het tijd om te schitteren: op de dansvloer, weg van de problemen van het dagelijkse bestaan. Dansen zonder zorgen. Uiterlijk vertoon, die de leegheid van het leven bedekt.

2001 Odyssey Disco

In 1976 ontmoette Cohn een disco danser genaamd Tu Sweet, die hem introduceerde tot de clubs van New York, waaronder 2001 Odyssey in Bay Ridge. De discotheek werd het centrum rondom het verhaal van Cohn. Disco als genre en subcultuur was al een tijd in ontwikkeling in New York. Het stuk van Cohn kwam op precies het juiste moment (voor disco).

Studio 54 Logo

Al aan het eind van de jaren (19)60 waren er de zolder feesten van David Mancuso. Hij draaide dansbare rock en mixte dat met R&B. Disco voordat het disco heette. De feesten waren bedoeld om zo veel mogelijk mensen uit verschillende klassen, rassen en van verschillende seksuele geaardheid bij elkaar te laten komen en te laten dansen.

Francis Grasso was de eerste DJ die verschillende platen aan elkaar mixte door gebruik te maken van twee draaitafels. In het midden van de jaren (19)70 kwamen de clubs op, zoals het fameuze Studio 54, de club in Manhattan waar de jetset vertoefde. Het ‘gewone volk’ ging naar discotheken als de 2001 Odyssey, de discotheek van het verhaal van Cohn.

Saturday Night Fever – Movie posters

Saturday Night Fever – De film

Het verhaal sprak zo zeer tot de verbeelding dat de filmrechten een zwaar bevochten item werd. Robert Stigwood won. Stigwood was een muziek entrepreneur, manager (van o.a. de Bee Gees) en eigenaar van RSO (Robert Stigwood Organization), de maatschappij die Saturday Night Fever zou produceren en uitbrengen. Scenarioschrijvers namen het New York artikel onderhanden en vertaalde de hoofdfiguur Vincent naar Tony Manero, die zou worden vertolkt door een jonge acteur, genaamd John Travolta. RSO had recentelijk een contract met hem getekend voor drie films. Het bleek nog moeilijk een regisseur te vinden, want “we do movies, we don’t do magazine articles”.

Dat RSO meer dan gelijk had bleek al heel snel: in de eerste 11 dagen dat de film uit was, werd al ruim $ 11 miljoen verdiend. Travolta was in een klap een wereldster en Saturday Night Fever de film en de soundtrack begonnen aan hun route naar de iconen die het inmiddels zijn geworden.

In Nederland werd de film op 13 april 1978 uitgebracht. In het voorjaar of de zomer van 1978 heb ik de film gezien in een bioscoop in Zwolle. Ik logeerde destijds bij een neefje. Terwijl er rijen stonden voor de eerste Star Wars, wat ik destijds haatte, konden we voor Saturday Night Fever zo doorlopen. De film was ook in Nederland een groot succes, maar wellicht niet voor de matineevoorstelling.

Saturday Night Fever – Opening sequence

Ik was twaalf jaar destijds en vond het een heftige film. Met name de behandeling van het karakter Annette (verkrachting) en de zelfmoord op de brug hakten er in. Uiteraard direct gevolgd door de muziek en de ‘cool’ van John Travolta. Alleen de opening van de film al: Travolta lopend over straat met de hypnotiserende disco-beat vond ik fantastisch.

Nu terugkijkend op de film, valt op hoe donker de film eigenlijk is. De onderwerpen zijn zwaar en van alle tijden. Alleen de scenes in de discotheek maken duidelijk dat het gesitueerd is in de tijd van de (opkomst van) disco. Het verhaal is verder universeel. Jongeren zonder aantrekkelijk toekomst perspectief, die dromen van een beter leven, maar geen idee hebben hoe de dromen te bereiken. Alleen in het uitgaansleven kunnen de problemen (voor even) aan de kant worden gezet.

De film gaat ook over de wijze waarop jongens en meisjes met elkaar omgaan en hoe dat te veranderen naar een volwassen omgang. Hoe kun je vriendschappelijk omgaan met vrouwen en ze niet alleen zien vanuit een typisch jongens puber-brein: als seksuele partners.

Saturday Night Fever – Verrazano–Narrows Bridge scene

Er is een groot aantal scenes in de film die prachtig zijn. Een van de bepalende scenes is waar Tony Manero (gespeeld door John Travolta) op een bank zit met Stephanie, het meisje waar hij van houdt, en haar alles vertelt over de Verrazano–Narrows Bridge (hoogte, lengte, materiaal) waar ze op uit kijken. Je voelt het gevoel van gevangenschap dat hij ervaart. Het gezin waarin hij opgroeit (hij woont nog bij zijn ouders thuis) is verstikkend. Een werkloze vader, gelovige moeder, hoge verwachtingen, weinig geld, geweld, teleurstelling en uitzichtloosheid. De opmerking van Stephanie “You live with your parents, you hang with your buddies and on Saturday nights you burn it all off at 2001 Odyssey. You’re a cliché. You’re nowhere, goin’ no place” vat het leven van de hoofdfiguur goed samen.

En toch, ondanks alle verdriet, blijft het beeld hangen van Travolta in zijn witte pak op de gekleurde dansvloer.

Recensie

Saturday Night Fever – Movie still

De film is verbazingwekkend goed. Juist omdat de film niet datgene is waaraan de film herinnert: een jeugdfilm over uitgaan en onbekommerd plezier. Het verhaal is rauw en de film eindigt hoopvol, maar zeker niet met een happy end.

De film kent nogal wat expliciete scenes, de reden waarom de film in eerste instantie een “R” rating (onder de 17 jaar alleen met begeleiding) kreeg. Gezien de enorme populariteit van de film en de soundtrack, werd de film in de loop van 1978 ook uitgegeven in een “PG” versie (begeleiding door volwassenen is aangeraden).

In 2010 werd Saturday Night Fever “culturally, historically, or aesthetically significant” geacht door de Library of Congress en vervolgens geselecteerd voor behoud in de National Film Registry.

Saturday Night Fever – Het album

O.S.T. – Saturday Night Fever

Maar wat is de film zonder de muziek? Nog steeds goed, maar wel minder. Saturday Night Fever: The Original Movie Sound Track is het (dubbel) album dat bij de film Saturday Night Fever hoort. Alleen al in de VS is het album minimaal 15 miljoen maal verkocht. Het album verbleef 24 weken aan de top van de album hitlijst van januari tot en met juli 1978 en was onafgebroken onderdeel van de hitlijst tot en met maart 1980. Het album vertegenwoordigde de disco rage die de wereld in zijn greep had.

Het verhaal achter de soundtrack is grappig. De film en de Bee Gees zijn bijna synoniemen geworden, maar ten tijde van de filmopnamen waren de Bee Gees niet betrokken bij het project. John Travolta: “The Bee Gees weren’t even involved in the movie in the beginning … I was dancing to Stevie Wonder and Boz Scaggs”. De muziek van de Bee Gees is tijdens het editen van de film op de geluidsband geplaatst.

Omdat producer Robert Stigwood ook manager van de Bee Gees was, belde hij ze op in Frankrijk, waar ze bezig waren met een album. Robin Gibb:

We were recording our new album in the north of France. And we’d written about and recorded about four or five songs for the new album when Stigwood rang from LA and said, “We’re putting together this little film, low budget, called Tribal Rites of a Saturday Night. Would you have any songs on hand? “, and we said, “Look, we can’t, we haven’t any time to sit down and write for a film”. We didn’t know what it was about.

Yvonne Elliman – If I Can’t Have You (single)

En toch gingen ze aan de slag en in de loop van een weekend schreven ze de nummers. Het eerste nummer dat ze opnamen was If I Can’t Have You, dat in de film wordt gezongen door Yvonne Elliman (bekend van haar Maria Magdalena rol in Jesus Christ Superstar).

Toen ze de nummers lieten horen aan de regisseur en Stigwood reageerden deze uitermate enthousiast. Ook al hadden de gebroeders Gibb nog geen idee wat voor film het nou eigenlijk zou worden en waar deze precies over ging, hadden ze toch prima aangevoeld wat de bedoeling was. Het verzoek was wel om de nummers “more discoey” te maken.

Vervolgens schreven ze een nieuw nummer: Saturday Night. Maurice Gibb:

There were so many songs called Saturday Night even one by the Bay City Rollers, so when we rewrote it for the movie, we called it Stayin’ Alive. Recording Stayin’ Alive was not simple. Engineer Karl Richardson copied a choice few seconds of drumming from Night Fever, cut out the piece of tape and glued the ends together, then fed it back into a recorder by a makeshift arrangement to create a new drum track. Drummer Dennis Bryon did not attend the recording of Stayin’ Alive.

Het uiteindelijke album bevat ook een al eerder uitgebracht Bee Gees nummer: het fantastische en funky Jive Talkin’. Op het allerlaatste moment sneuvelde de scene waarin gebruik gemaakt wordt van het nummer.

Recensie

Is het album net zo goed als de film? Nee, maar goed is het wel. Er staan ook wel wat missers op. A Fifth Of Beethoven, de vijfde symfonie van Beethoven in een disco versie, is op zich grappig, maar beklijft niet. Gelukkig staat er genoeg op dit album om het zeer zeker aan te raden.

Night Fever

Bee Gees – Night Fever (single)

Het absolute hoogtepunt is Night Fever, één van mijn favoriete nummers aller tijden. Toen Stigwood Saturday Night als titel voor de geplande film voorstelde en vroeg om een nummer met die titel, weigerde de Bee Gees, maar stelden een nummer dat ze al hadden geschreven voor: Night Fever. De groep wist Stigwood te overtuigen het nummer te gebruiken en de film te hernoemen naar Saturday Night Fever.

Een perfect four-on -the-floor ritme, met mooie strijkers en heerlijk staccato ritmisch gitaarwerk. Een top nummer en, wat mij betreft, het beste dat disco heeft voortgebracht.

Night fever, night fever
We know how to do it
Gimme that night fever, night fever
We know how to show it

© 1977 Barry Gibb, Robin Gibb & Maurice Gibb

Onderscheidingen

In 1978 won de soundtrack een Grammy Award voor Album of the Year. Het is het enige disco album en het eerste soundtrack album die deze onderscheiding heeft gewonnen.

Net als de film is ook de soundtrack als culturally significant aangemerkt. Het is vanaf 21 maart 2013 opgenomen in de National Recording Registry van de Library of Congress.

Saturday Night Fever – Dancing (movie scene)

Nummers

Singles

In Nederland zijn 4 singles van de soundtrack uitgebracht: How Deep Is Your Love, More Than A Woman, Stayin’ Alive en Night Fever.

De nasleep

De film heeft nogal wat betekend voor John Travolta, de Bee Gees, RSO, disco en Nik Cohn, de schrijver van het oorspronkelijke artikel.

Staying Alive – movie poster

John Travolta

Na het succes van Saturday Night Fever (het leverde Travolta zelfs een Oscar nominatie op) rees zijn ster nog meer. In 1978 kwam Grease uit (waarover volgend jaar meer). Travolta leek gearriveerd. Maar bijna alle films hierna waren flops. De eerste keer dat Travolta weer een beetje naam kreeg als acteur was pas in 1994 toen Quentin Tarantino hem vroeg voor Pulp Fiction.

De naam Travolta werd ook synoniem voor het afslaan van rollen, die zijn carrière zouden kunnen herstarten, waaronder American Gigolo en An Officer And A Gentleman. Als Travolta een film weigerde, wist men bijna zeker dat het een hit zou worden. In tegenstelling tot die films, besloot hij mee te werken aan het vervolg op Saturday Night Fever: het desastreuze Staying Alive uit 1983, waarin Travolta opnieuw Tony Manero speelde. Het verhaal was echter zo dun, dat de film gigantisch flopte.

Bee Gees

Bee Gees logo 1975-1981

De Bee Gees waren aan het einde van de jaren (19)70 voor eventjes de grootste groep ter wereld. Ze vergaloppeerden zich met de verfilming van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, waar de gebroeders Gibb ook in ‘acteerden’. Hun eerste vervolg op album gebied was Spirits Having Flown, ook een enorm succes. Na de daarop volgende tour was het publiek Bee Gees moe. Pas jaren later werden de Bee Gees weer een beetje op waarde geschat.

Robin Gibb:

Fever was No. 1 every week … It wasn’t just like a hit album. It was No. 1 every single week for 25 weeks. It was just an amazing, crazy, extraordinary time. I remember not being able to answer the phone, and I remember people climbing over my walls. I was quite grateful when it stopped. It was too unreal. In the long run, your life is better if it’s not like that on a constant basis. Nice though it was.

RSO

RSO logo

Direct na het grote succes van Saturday Night Fever bracht RSO Grease uit. Een vergelijkbaar fenomeen: film en soundtrack overheersten de radio, hitlijsten en verkoopcijfers. Echter, met Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band werd alles anders. De film werd gekraakt en het publiek was niet geïnteresseerd.

In 1980 spande de Bee Gees een $200 miljoen rechtszaak aan tegen RSO en Stigwood vanwege mismanagement. Achter de schermen werd overeenstemming bereikt en de groep bleef bij het label.

Disco

Dezelfde redenen, die zorgden voor het ontstaan van disco, zorgden in andere delen van New York, en met name in Engeland, voor de opkomst van punk. De werelden lijken nogal tegenover elkaar te staan, maar uiteindelijk lijken ze meer op elkaar dan je zou denken. Dezelfde onrust, dezelfde toekomst (no future) en dezelfde oplossing: uitdossen voor de avond uit en dansen (disco of pogo).

Maar, een groot verschil was wel de reactie op beide fenomenen. De energie van punk werd overgenomen in veel opnamen en leverde vele nieuwe genres op, veelal onder verzamelnaam new wave. De disco werd ook overgenomen (denk aan The Rolling Stones’ Miss You en Rod Stewart’s Da Ya Think I’m Sexy?), maar werd verguisd, door met name het (blanke) rockpubliek. Mechanisch, geen muziek, althans geen ‘echte’ muziek. Alles wat later over rap, hip-hop en house zou worden gezegd was destijds van toepassing op disco. Uitermate kortzichtig uiteraard, maar er waren er velen die dit idee ondersteunden. Disco Sucks werd zelfs een echte beweging.

Banner op Disco Demolition Day

Het ‘hoogtepunt’ werd bereikt op Disco Demolition Day, 12 juli 1979 in Comiskey Park, Chicago. Onder leiding van de (ontslagen) dee-jay Steven Dahl (“This is now officially the world’s largest anti-disco rally! Now listen—we took all the disco records you brought tonight, we got ‘em in a giant box, and we’re gonna blow ‘em up reeeeeeal goooood”), die de demonstratie had georganiseerd, werd een krat vinyl disco platen opgeblazen. Een groot aantal mensen van de ruim 50.000 aanwezigen stormde het veld op. Uiteindelijk moest de ME er aan te pas komen om de orde weer een beetje te herstellen.

Ondanks ontkenning van de organisatoren, leverde de gebeurtenis toch ook een vieze smaak in de mond op. De beelden en de hysterie deden ook denken aan de boekverbrandingen door de Nazi’s een paar decennia eerder. Met name het feit dat disco van oorsprong een zwart, latino en homo fenomeen was, speelde een rol in de aversie tegen disco bij een (groot?) aantal tegenstanders.

Dat het werd veroorzaakt door de Disco Sucks beweging is onwaarschijnlijk (disco was al over de top heen), maar feit is wel dat begin jaren (19)80 disco grotendeels verdween en weer ondergronds ging. Feit is ook dat disco niet tegen te houden was. Het ontwikkelde zich tot house dat, met name begin jaren (19)90 de muziekwereld op zijn kop zette. Dance is nu niet meer weg te denken uit het huidige klimaat.

Nik Cohn

Op de première avond van de film Saturday Night Fever was er waarschijnlijk maar één man doodongelukkig: Nik Cohn. Misschien had het intro van het artikel Tribal Rites Of The New Saturday Night al voldoende waarschuwing moeten zijn: “Everything described in this article is factual and was either witnessed by me or told to me directly by the people involved. Only the names of the main characters have been changed”.

Saturday Night Fever – Première (uiterst links Robert Stigwood, uiterst rechts John Travolta en Nik Cohn naast Travolta)

In 1997 maakte Nik Cohn zelf bekend dat hij het hele verhaal had verzonnen. Na de introductie door de danser Tu Sweet ging Cohn naar 2001 Odyssey. Op de betreffende avond waren ze op zoek naar de discotheek en reden door industrie terreinen. Toen ze er aankwamen, was er een dronken vechtpartij gaande. Toen Cohn de deur opende, kotste een van de jongens over zijn broek. Hij maakte rechtsomkeert naar Manhattan.

Hij kreeg het beeld van een ‘coole’ man in de deuropening van de discotheek echter niet uit zijn hoofd. Het deed hem denken aan een mod uit Londen die Cohn in 1965 had ontmoet. Toen Cohn later terugging naar de discotheek kon hij de man niet vinden. Omdat hij zich niet op zijn gemak voelde (“I knew nothing about this world, and it showed. Quite literally, I didn’t speak the language”), verzon hij een verhaal rondom de man in de deuropening. Hij noemde hem Vincent (de hoofdfiguur van het artikel, en de basis voor John Travolta’s karakter). Hij vertaalde de London mod en zijn gang naar Brooklyn. Overdag ging hij terug om de omgeving in kaart te brengen, wandelde door de straten, bezocht winkels, bestudeerde kleding, houding en gedrag.

Cohn werd (zeer, zeer) rijk van zijn artikel. Maar hoe kan het dat het artikel van begin tot eind verzonnen is? Het verhaal past in de traditie van de tijd: real-life artikelen werden destijds ook literair behandeld en subjectief geschreven. Veel magazine schrijvers gebruikten fictie technieken om feitelijkheden te vertellen. Ook stelden redacteurs nauwelijks vragen: ‘don’t ask, don’t tell’.

Ter afsluiting

Thank God It’s Friday – Movie poster

Ondanks het verhaal dat niet waar bleek, gaf Saturday Night Fever toch een overtuigend beeld van jeugdige mensen op zoek naar zingeving. Uitgaan en dansen als oplossing bleek toch universeler en tijdlozer dan verwacht. Nik Cohn heeft met zijn artikel de tijdsgeest toch goed aangevoeld. Los van de lezers, die grotendeels buiten disco als genre stonden, herkenden ook veel jongeren die wel in die scene vertoefden, zich in het verhaal.

In 1978 werd nog een grote disco-film uitgebracht: Thank God It’s Friday. Waar Saturday Night Fever overtuigde, faalde Thank God It’s Friday jammerlijk. De film overtuigde niet, het verhaal was te dun en de muziek was, met uitzondering van Donna Summer, ondermaats. De eerste flop voor Casablanca Records in 3 jaar. De maatschappij had de verwachting de concurrentie aan te kunnen, maar werd op alle fronten door Saturday Night Fever voorbij gestreefd.

Na al die jaren is Saturday Night Fever nog steeds een fenomeen, getuige de Saturday Night Fever musical die, 40 jaar na dato, volle zalen trekt.

Wat vind jij van Saturday Night Fever, de film en de soundtrack? Laat het weten, ik ben benieuwd!