You Africans, please listen to me as Africans
And you non-Africans, listen to me with open mind
Inleiding
Op 23 november 2009 opende de musical Fela! op Broadway. Tien jaar eerder kwam de muziek van Fela Kuti in mijn leven. Een ware openbaring. Een eerbetoon aan een van de allerbeste compilaties aller tijden: The Best Best Of Fela Kuti (The Black President).
Fela Kuti
Fela Aníkúlápó Kútì, geboren als Olufela Olusegun Oludotun Ransome-Kuti op 15 oktober 1938, was een Nigeriaanse grootheid. Activist, uitvinder van de afrobeat en meest bekende Afrikaanse muzikant. Hij combineerde Afrikaanse muziek met Westerse funk en jazz. Tijdens zijn leven heeft hij vaak gevangen gezeten, werd mishandeld en opgejaagd, vanwege zijn politieke opvattingen, die hij nooit onder stoelen of banken stak.
Fela Kuti – Koola Lobitos
In 1958 werd Kuti door zijn ouders naar Londen gestuurd voor studie. In Londen speelde hij in de band Koola Lobitos, die voornamelijk bestond uit Nigeriaanse musici. In 1960 werd Nigeria officieel onafhankelijk, drie jaar later keerde Kuti terug naar de Nigeriaanse hoofdstad Lagos en zette Koola Lobitos daar door. Na een periode van 6 jaar vertrok de band naar Los Angeles en verzorgde daar optredens onder de naam Fela Ransome-Kuti And Nigeria 70. Het belang van het bezoek naar de VS kan niet worden onderschat. Muzikaal was het van groot belang voor de nog in ontwikkeling zijnde afrobeat en politiek gezien waren de ideeën van Malcolm X en andere zwarte activisten van grote waarde voor de overtuigingen van Kuti. Nadat de immigratiedienst erachter kwam dat de band geen geldige visums had werden de leden de VS uitgezet.
Fela Kuti ontwikkelde de afrobeat, een samensmelting van Amerikaanse soul, jazz, gospel en funk met Apala muziek, salsa, calypso en Yoruba muziek, waarin veel “call and response” vocalen waren opgenomen. Overigens was drummer en (multi)instrumentalist Tony Allen de mede-uitvinder. Kuti: “without Tony Allen, there would be no afrobeat”. Kuti zong veelvuldig in het Nigeriaanse Pidgin, een op Engels gebaseerde taal.
Na de terugkeer opende Fela Kuti een club genaamd de Afro-Shrine, hernoemde de groep Nigeria 70 naar Africa 70 (ook Afrika 70 genoemd) en noemde zichzelf Aníkúlápó, omdat hij de naam Ransome een slaafnaam vond. Aníkúlápó betekent “he who carries death in his pouch”, wat Kuti zelf uitlegde als “I will be the master of my own destiny and will decide when it is time for death to take me”.
Fela Kuti – Kalakuta Republic
De muzikale invulling van de afrobeat was niet genoeg voor Fela Kuti. Zijn politieke overtuigingen werden ook verwerkt in de teksten, waardoor zijn club uitgroeide tot een politiek centrum. In 1974 riep hij de Kalakuta Republic uit en zette hij een hek om zijn huis en verklaarde zijn grondgebied onafhankelijk. Deze staat binnen de staat Nigeria werd een doorn in het oog van de toenmalige machthebbers. Vanaf die tijd zou Kuti regelmatig (ruim 200 keer!) worden opgepakt, gemarteld en vastgezet.
Het tekent Fela Kuti dat hij zich niet inhield. Sterker nog, hij werd steeds explicieter in zijn kritiek. Zijn aanhang groeide en groeide, niet alleen binnen Nigeria, maar over het hele Afrikaanse continent. De verkopen van zijn albums liep in de miljoenen. Tijdens FESTAC (“Festival for Black Arts and Culture”, Lagos, 1978) speelde Kuti het nummer Zombie. Het nummer maakte de militaire macht in Nigeria en haar soldaten belachelijk. Het nummer werd enorm populair in grote delen van Afrika, wat voor de Nigeriaanse machthebbers te ver ging. Op 18 februari vernielden ruim 1.000 soldaten de Kalakuta Republic en vermoordden, verkrachtten en mishandelden de bewoners. Kuti’s moeder, ook een politieke invloed van groot belang in Nigeria, overleed uiteindelijk aan haar verwondingen.
Een jaar na de vernietiging van de Kalakuta Republic trouwde Kuti in Ghana met 27 vrouwen (danseressen en zangeressen uit zijn eigen band), waarna Kuti en band een concert gaven in hoofdstad Accra. Tijdens het spelen van het nummer Zombie braken rellen uit, werd de band gearresteerd en het land uitgezet. In 1979 richtte Kuti de politieke partij Movement of the People op en wilde deelnemen aan de presidentsverkiezingen. Zijn aanvraag tot deelname werd geweigerd. Vier jaar later probeerde hij het nogmaals en werd in de gevangenis gezet.
Fela Kuti – Aanval op Kalakuta Republic
Tijdens een optreden in Duitsland in 1979 liepen de interne problemen in de band hoog op en stapte de meerderheid op, waaronder ook de belangrijkste muzikale metgezel, drummer Tony Allen. Muzikaal zou een nieuwe periode starten met een nieuwe band, die Egypt 80 werd genoemd.
In 1982 maakte de Franse televisie een documentaire over Fela Kuti, die later in het jaar onder de naam Music Is A Weapon werd uitgezonden op de Franse zender Antenne 2. Onder de titel Music Is The Weapon werd de documentaire in aangepaste vorm op video en later DVD uitgebracht. De film bevat veel muziek en interviews waarin Kuti zijn overtuigingen over politiek, muziek en religie uit de doeken doet. Verplichte kost voor Kuti/wereldmuziek geïnteresseerden.
In 1984 werd Fela Kuti door het toenmalige regime veroordeeld tot 5 jaar cel vanwege “illegale uitvoer van valuta”, een bedachte aanklacht. Hij zat 20 maanden uit, omdat de oude machthebbers inmiddels waren vervangen en de rechter bekende dat hij Kuti onder druk had veroordeeld. Kuti ging op tournee door Europa, de VS en uiteraard Afrika. Zijn optredens hebben veel bijgedragen aan de wereldwijde interesse in en waardering voor wereldmuziek in het algemeen en Afrikaanse ritmen en cultuur in het bijzonder.
Het overlijden van Fela Kuti op 2 augustus 1997 is in geheimzinnigheid gehuld. Volgens zijn broer, een arts, is Kuti overleden aan de gevolgen van AIDS. Vele volgelingen en vertrouwelingen houden het op iets anders, waarschijnlijk omdat Kuti het bestaan van AIDS ontkende. Zijn begrafenis werd bijgewoond door ruim 1 miljoen mensen. Tijdens de plechtigheid speelde zijn zoon Femi saxofoon. Kuti’s jongste zoon, Seun, toert sindsdien over de wereld met Seun Kuti And Egpyt 80.
Na het overlijden van Fela Kuti werden 45 albums geremastered en uitgebracht op 26 compact discs. De eerste uitgave in die serie was de verzamelaar The Best Best Of Fela Kuti (The Black President), een voorproefje van wat er allemaal aan stond te komen.
Fela Kuti live jaren (19)80
Politieke overtuigingen
Fela Kuti was een overtuigd aanhanger van Pan-Afrikanisme, het geloof dat het Afrikaanse volk, op het continent en in de diaspora, niet alleen een gezamenlijke historie hebben, maar (vooral) ook een gezamenlijke toekomst. Hij predikte vrede in Afrika en wilde het Europese imperialisme op het Afrikaanse continent tegengaan door het omarmen van traditionele religies en leefwijzen. Onder invloed van de Amerikaanse Black Power beweging streed hij voor een verenigde democratische Afrikaanse republiek. Zijn teksten spraken over socialisme, mensenrechten en een uitgesproken hekel aan dictaturen, met name ook die in zijn moederland Nigeria, en viel ook alle ‘enablers’ aan.
Naar Westerse maatstaven was Fela Kuti een uitgesproken seksist. Hij verdedigde zijn polygamie, die in 1978 werd aangetoond tijdens zijn huwelijk met maar liefst 27 vrouwen, als volgt: “A man goes for many women in the first place. Like in Europe, when a man is married when the wife is sleeping, he goes out and sleeps around. He should bring the women in the house, man, to live with him, and stop running around the streets!” Nummers als Lady schetsen een behoorlijk seksistisch beeld van de held van muzikaal Afrika. Aan de andere kant bekritiseerde Kuti vrouwen die de Westerse vormen van feminisme idealiseerden. Op precies dezelfde manier deed hij dat ook richting Afrikaanse mannen, in nummers als Gentleman.
Maar, het verhaal van Fela kan het beste verteld worden door de liner notes van The Best Best Of Fela Kuti (The Black President). Deze zijn integraal opgenomen in het subartikel The Best Best Of Fela Kuti (The Black President) – Liner notes.
Fela Kuti – The Best Best Of Fela Kuti (The Black President)
The Best Best Of Fela Kuti (The Black President)
In oktober/november 1999 werd de verzamelaar The Best Best Of Fela Kuti (The Black President) uitgebracht, die een dwarsdoorsnede vormde van het werk van Fela Kuti. De verzameling is weergaloos en geldt als perfecte introductie tot de wereld van Fela Kuti.
Fela Kuti bracht tijdens zijn leven ruim 50 albums uit. Vaak bevatten deze albums 2 nummers. De eerste kant van het vinyl bevatte het nummer dat de naam aan het album gaf en de B-kant een ander nummer. De lange nummers begonnen vaak instrumentaal, waarna de tekst in het tweede deel volgde. Op de compilatie zijn veel Part 2 nummers opgenomen, deze komen overeen met de vocale helft van de complete nummers.
Fela Kuti – Lady
Lady
Een van de belangrijkste partners waar Kuti mee samen heeft gewerkt is drummer Tony Allen, samen met Kuti de grondlegger van de afrobeat. Lady is een schoolvoorbeeld van het genre: onweerstaanbaar funky. Helaas is het ook een voorbeeld van het seksisme van Kuti. Voornamelijk bedoeld als aanklacht tegen Afrikaanse vrouwen die hun Afrikaanse roots verkwanselen en als dame door het leven willen gaan. Toch jeuken regels als hieronder wel.
If you call am woman
African woman no go ‘gree
She go say, she go say, “I be lady, oh”I want tell you about lady
She go say him equal to man
She go say him get power like man
She go say anything man do himself fit do© 1972 Fela Kuti
Fela Kuti And Africa 70 – Shakara
Shakara
Zo mogelijk nóg funkier dan Lady werd het nummer geïnspireerd door het straat leven in Lagos gedurende de jaren (19)70. De term “shakara” stamt van de Yoruba taal en betekent zoveel als de opscheppende man.
We get the Shakara man
We get the Shakara woman
Shakara man, him go say
“I go beat you, I go nearly kill you”
Na Shakara, I go beat you
You go be like you get accident
Na Shakara© 1972 Fela Kuti
Fela Kuti And Afrika 70 – Gentleman
Gentleman
Gezien als tegenhanger van Lady, gaat het nummer feitelijk over de Afrikaanse identiteit volgens Kuti. Hij maakt Afrikanen belachelijk die Westerse waarden aanhangen, en zich daar zelfs naar kleden.
Africa hot, I like am so
I know what to wear but my friends don’t know
Him put him socks, him put him shoe
Him put him pant, him put him singlet
Him put him trouser, him put him shirt
Him put him tie, him put him coat
Him come cover all with him hat
Him be gentleman, him go sweat all over© 1972 Fela Kuti
De versie op de compilatie is een ingekorte versie.
Fela Kuti And Africa 70 – Expensive Shit
Water No Get Enemy
De term “water” moet worden geïnterpreteerd als de natuurlijke ontwikkeling (ook wel “flow”) van een samenleving. Dat geldt ook voor politiek: dictators kunnen de wil van het volk onderdrukken, maar uiteindelijk niet breken.
Ook nummers met politieke boodschappen kunnen swingen!
If you fight am, unless you wan die
I say water no get enemy
If you fight am, unless you wan die
Omi o l’ota o
I dey talk of Black man power
I dey talk of Black power, I say
I say water no get enemy© 1975 Fela Kuti
De versie op de compilatie is een ingekorte versie.
Fela Kuti And Afrika 70 – Zombie
Zombie
Het Nigeriaanse regime hoopte haar imago op te kunnen poetsen tijdens het FESTAC festival, maar Fela Kuti bracht daar een nieuw nummer: Zombie. Hij zet soldaten neer als robotische idioten.
Zombie o, zombie
Zombie no go go, unless you tell am to go
Zombie no go stop, unless you tell am to stop
Zombie no go turn, unless you tell am to turn
Zombie no go think, unless you tell am to think
Zombie o, zombie© 1976 Fela Kuti
Het nummer werd enorm populair over het hele Afrikaanse continent. Uiteindelijk resulteerde het nummer in de vernietigende aanval op de commune waar Kuti woonde, die het leven van Kuti’s moeder zou kosten.
Muzikaal op en top afro-beat, een meedogenloos voortdenderend ritme, dat met blazers wordt geaccentueerd en funky gitaar.
Fela Kuti And Afrika 70 – Sorrow Tears & Blood
Sorrow Tears & Blood
Een contemplatief nummer dat ingaat op de gevolgen van de aanval op zijn commune. Een eerbetoon aan slachtoffers van moord, verkrachting en mishandeling. Ondanks de sombere boodschap en muzikale invulling is niets te merken van terughoudendheid in politieke overtuiging.
Everybody run run run
Everybody scatter scatter
Some people lost some bread
Someone nearly die
Someone just die
Police they come, army they come
Confusion everywhere
Seven minutes later
All don cool down, brother
Police don go away
Army don disappear
Them leave sorrow, tears and blood (Them regular trademark)© 1977 Fela Kuti
Fela Kuti And Afrika 70 – No Agreement
No Agreement Part 2
Ook al houdt Kuti zijn mond niet over misstanden en onrechtvaardigheid, er zijn zeker momenten dat hij zijn mond houdt. Als zijn zwijgen het Nigeriaanse volk zou helpen dan zou hij dat zeker doen.
I no go agree make my brother jobless, make I no talk
I no go agree make my brother homeless, make I no talk
My grandpapa talk, your grandpapa talk
My grandmama talk, your grandmama talk
Your papa talk, my papa talk
My mama talk, your mama talk
Those wey no talk them they agree
I no go agree make my brother hungry, make I no talk© 1978 Fela Kuti
Bevat een gastsolo van de Amerikaanse trompettist Lester Bowie.
Fela Kuti – Roforofo Fight
Roforofo Fight
Het nummer “rough rough fight” gaat over mensen die geobsedeerd zijn door geweld en vaak de geweldsroute kiezen, tegen de smeekbedes van vrienden in.
If you dey among the crowd wey dey look
If you yourself
You yourself dey among the crowd wey dey look
And your friend
Your friend dey among the two wey dey yab
Tell am, tell am, tell am, tell am
Tell am make him no fight o
Make him no fight© 1972 Fela Kuti
Alweer een heerlijk swingend nummer van Kuti en zijn Africa 70.
Fela Kuti And Afrika 70 – Shuffering And Shmiling
Shuffering And Shmiling Part 2
Een nietsontziende aanval op het Christendom en de Islam en hun rol in imperialisme en (politieke) onderdrukking. De fundamentalistische strijd tussen de beide kampen is alweer een voorbeeld van externe oorlogen die op Afrikaanse grond worden uitgevochten, in dit geval tussen de Westerse en Islamitische wereld. Daarnaast is het nummer ook een aanklacht tegen de leiders van beide groeperingen die zich verrijken en wentelen in rijkdom, terwijl ze hun volgers opdragen zicht te concentreren op het leven na de dood (en dus geen actie te nemen in dit leven).
I want you all to please take your minds
Out of this musical contraption
And put your minds into any goddamn church
Any goddamn mosque
Any goddamn Celestical
Including Seraphoom and Cheruboom© 1978 Fela Kuti
Fela Kuti – Coffin For Head Of State
Coffin For Head Of State Part 2
Een vervolg op het voorgaande nummer, waar hij christelijke en moslim helpers van president Obasanjo beschuldigd van medeplichtigheid aan de moord op zijn moeder na de aanval van zijn commune in 1977. De president heeft nooit excuses aangeboden. In een gedurfde actie plaatste Kuti met een groot aantal helpers, terwijl ze onder vuur werden genomen, een grafkist voor de deur van het buitenverblijf van de president. Coffin For Head Of State bezingt en viert de overwinning van de geest op wapens.
I waka many business anywhere in Africa
I waka many business anywhere in Africa
North and South them get them policies
One Christian and the other one Muslim
Anywhere the Muslims them they reign
Na Senior Alhaji na him be Director
Anywhere the Christians them they reign
Na the best friend to Bishop na him be Director
It is a known fact that for many thousand years
We Africans we had our own traditions
These moneymaking organizations
Them come put we Africans in total confusion© 1981 Fela Kuti
Fela Kuti – I.T.T.
I.T.T. Part 2
I.T.T. is de afkorting voor International Thief Thief en gaat over politici die alles over hebben voor winst en zich laten inpalmen door buitenlandse bedrijven ten koste van Afrikanen.
Many foreign companies dey Africa carry all our money go
Many foreign companies dey Africa carry all our money go
Them go write big English for newspaper, dabaru we AfricansI read about one of them inside book like that
Them call him name na I.T.T.Them go dey cause confusion
Cause corruption
Cause oppression
Cause inflation© 1980 Fela Kuti
Fela Kuti And Egypt 80 – Army Arrangement
Army Arrangement Part 2
Na een introductie over vrouwen en de verschillende wijzen waarop mannen vrouwen verleiden gaat Army Arrangement al snel over de Nigeriaanse verkiezingen in 1979, die volgens Kuti doorgestoken kaart waren. Ook wordt er ingegaan op een groot geldschandaal waar verschillende ministers bij waren betrokken.
Doctor, lawyer, hustlers
Engineer, photographers
Doctor, lawyer, hustlers
Engineer, photographers
All of them Kirikiri
Ten to fifteen years in jail
After one year inside jail
Civilian government take over
Them release all of dem
Them say dem be innocent oh
E no finish, e no finish, e no finish, e no finish, e no finish, e no finish© 1984 Fela Kuti
Fela Kuti And Egypt 80 – O.D.O.O.
O.D.O.O.
O.D.O.O. is de afkorting voor Overtake Don Overtake Overtake. Het nummer gaat over militaire regeringen die zonder enig mandaat de macht grijpen, maar ook over corruptie en afpersing door politie en militairen. Ondanks serieuze bedreigingen van de machthebbers speelde Kuti het nummer tijdens concerten en bracht het in 1989 uit.
When they want to call Nigerian government
Them give am name, “Federal Military Government”
For Libya dem give am name, “Liberation Council”
For Liberia dem give am name, “Redemption Council”
For Zaire dem give am name, “Revolutionary Council”
Them get different different names
For different different governments
But the correct name for them
Na “soldier go, soldier come”© 1989 Fela Kuti
De versie op de compilatie is een ingekorte versie.
Recensie
Eind 1999/begin 2000 kocht ik de compilatie en ik draaide het non-stop. Destijds was de muziek nieuw voor mij en het was een verandering na de teleurstellende jaren (19)90, die naast fantastische hip-hop en dance, slechts een aantal klassiekers had opgeleverd. Deze muziek was echt, vol leven, swingend. De verzamelaar was de start van de complete heruitgave van alle Kuti albums. Ik kocht uiteindelijk 12 cd’s van de back catalogue, in totaal 24 albums.
Fela Kuti is voor iedere muziekliefhebber onontbeerbaar. Deze verzamelaar is een perfect startpunt en zal ongetwijfeld leiden tot meer onderzoek. Verplichte kost!
Fela Kuti – The Best Best Of Fela Kuti (The Black President) – Booklet achterkant
Nummers
Alle nummers geschreven door Fela Kuti.
- Lady (13:49)
- Shakara (13:26)
- Gentleman (edit) (11:02)
- Water No Get Enemy (edit) (9:50)
- Zombie (12:25)
- Sorrow Tears & Blood (10:15)
- No Agreement, Part 2 (7:54)
- Roforofo Fight (15:41)
- Shuffering And Shmiling, Part 2 (12:25)
- Coffin For Head Of State, Part 2 (13:22)
- I.T.T., Part 2 (13:42)
- Army Arrangement, Part 2 (17:02)
- O.D.O.O. (edit version) (6:54)
Red Hot + Riot: The Music And Spirit Of Fela Kuti
Na The Best Best Of Fela Kuti (The Black President)
Op 15 oktober 2002 verscheen Red Hot + Riot, ook wel bekend als Red Hot + Riot: The Music And Spirit Of Fela Kuti, een uitgave in de zogenaamde Red Hot serie, die zicht richtte op de bestrijding en bewustwording rond de ziekte AIDS. Het album bevatte eigentijdse interpretaties van Fela Kuti composities, zoals Lady, Shakara en Zombie. Artiesten liepen uiteen van Dead Prez tot Talib Kweli, Bilal, D’Angelo, Femi Kuti, Nile Rodgers, Roy Hargrove, Macy Gray, Sheikh Lô, Tony Allen, Kelis en Sade. Een prachtig eerbetoon aan de muziek van Fela Kuti.
In 2005 werden de 1999 heruitgaven opnieuw uitgebracht, omdat de rechten van Fela Kuti’s muziek werden overgedragen aan een nieuw partij. In 2009 gebeurde dat wederom. The Best Best Of Fela Kuti (The Black President) werd in 2013 hernoemd naar The Best Of The Black President, en kreeg met The Best Of Black President 2 een bijna net zo indrukwekkend vervolg.
In 2008 werd begonnen aan een musical onder de naam Fela! De musical werd zeer goed ontvangen en bevatte een verhaal dat losjes op Fela Kuti’s leven was gebaseerd, maar werd met name overheerst door Kuti’s fantastische, opwindende muziek. Op 23 november 2009 startte de eerste run op het Amerikaanse Broadway. De musical ging de hele wereld over en keerde in 2012 weer terug naar Broadway met nog eens 32 extra voorstellingen.
Fela Kuti – The Best Of The Black President & The Best Of The Black President 2
Ter afsluiting
Over het algemeen wordt niet veel aandacht besteed aan verzamelaars, tenzij deze van een exceptioneel hoog niveau zijn. Dat geldt zeer zeker voor The Best Best Of Fela Kuti (The Black President), nu beter bekend als Fela Kuti – The Best Of The Black President. Wat vind jij van Fela Kuti en deze verzamelaar? Laat het weten!
Video/Spotify
Bij dit verhaal is een video opgenomen. Klik op de volgende link om deze te zien: Video: The Best Best Of Fela Kuti (The Black President). De A Pop Life afspeellijst op Spotify is ook aangepast.
